ИРОН ÆВЗАГ

* Предыдущий урок * К содержанию * Следующий урок *

Урок 36

Ныхасуат	Разговорник
Рынчындоны	В больнице
Дохтырæй кусыс?	Вы врачом работаете?
Ам дохтыр чи у?	Кто здесь доктор?
Абон дохтыр рынчынтæ нæ исы?	Сегодня не принимает доктор?
Дохтыр нæма исы?	Доктор ещё не принимает?
Рынчынты райст	Приём больных.
Дохтыр рынчынты исы.	Доктор принимает больных
Рынчынты палатæ.	Больничная палата.
Медицинон халат.	Медицинский халат.
Рынчынты палатæмæ не ‘мбæлы æнæ халатæй.	В больничную палату нельзя без медицинского халата.
Медицинон æххуыс.	Медицинская помощь.
Медицинон  æххуыс  раттын.	Оказать медицинскую помощь.
Медицинон хойæ кусын.	Я работаю медсестрой.
Медицинон хо мын укол скодта.	Медсестра сделала мне укол.
Дохтыр дын хостæ рафыста?	Доктор выписал тебе лекарства?
Цавæр хостæ дын рафыста дохтыр?	Какие тебе лекарства выписал доктор?
Кæд дæ хъуамæ рафыссой рынчындонæй?	Когда тебя должны выписать из больницы?
Хирург дын цы загъта?	Что тебе сказал хирург?
Операци мын кæнын хъæуы?	Мне нужно делать операцию?
Цы дæ риссы?	Что у Вас болит?

Упражнения

1. Переведите предложения. С помощью разговорника задайте к ним вопросы.

Образец: Мæ хо рагæй кусы рынчындоны. – Кæм кусы дæ хо?

1) Мæ хо рагæй кусы рынчындоны. 2) Дохтыр, æркæсут ма мæм, мæ зæрдæ тынг риссы. 3) Абон рынчындоны уыдтæн, æмæ мын дохтыр хостæ рафыста. 4) Дæ хорзæхæй, хорз ус, медицинон халат ма скæнут! 5) Иннæ-бон мæ хъуамæ рафыссой рынчындонæй. 6) Хирург мын загъта, цæмæй мæхи операцимæ бацæттæ кæнон.

2. С помощью разговорника переведите вопросительные предложения на осетинский язык. Ответьте на них по-осетински.

Образец: (Вам какое лекарство выписал доктор?) – Дохтыр дын цавæр хос рафыста? – Дохтыр мын анальгин рафыста.

1) Вам какое лекарство выписал доктор? 2) Тебе операцию будут делать? 3) Вам выписать лекарство от головной боли? 4) Когда тебе медсестра должна сделать укол? 5) Доктор сегодня принимает? 6) Кому здесь необходимо оказать медицинскую помощь? 7) А в больничную палату можно пройти без медицинского халата?

Запомните значения слов

рынчындон больница	рафыссын прописать, выписать
рынчын больной	æххуыс помощь
дохтыр доктор, врач	риссы болит
хос лекарство

3. Текст

НАРТ КУЫД ФЕСÆФТЫСТЫ

Нарт æмбырды уыдысты кæйдæр хæдзары æмæ сæ кæрæдзийæн ныхæстæ кодтой, цымæ нæ чи хуыздæр фесгуыхти, зæгъгæ. Уæд Батрадз афтæ радзырдта:

- Авд хатты авд Уастырджийы амардтон, дыууæ хатты авд Уациллайы амардтон, пехуымпартæй кæй нæ амардтон, ахæм нæ баззад. æппæты фæстаг Бурхоры фырт Алийы амардтон.

Бурхорæн та йæ фырты чи амардта, уый нæ зыдта, æмæ мæнæ махсымæйы фынчыты ныббырыди æмæ уыр-дыгæй хъуыста. Стæй уый куы фехъуыста, уæд ныппæр-рæст ласта æмæ афардæг и. æмæ сын, нартæн, уыйфæстæ сæ хоры байста: æхсæв-иу акастысты, æмæ сæ хуымтæ кæрдинаг уыдысты, бон сæм-иу ацыдысты, æмæ сæ уд дæр нал уыди. Саджил фат-иу акодтой æмæ-иу уымæй хуым æхстой нарт. Стæй Сатана цыдæр хъæд ныллыгтæ кодта, æмæ гъе-уый ныссагътой æмæ дзы æрзади нартхор. Уымæй дæр та бирæ фæцардысты, æмæ та сын Бурхор уый дæр байста, æмæ нарт стонгæй фесæфтысты.

Пояснения к тексту

фесæфтысты здесь пропали	Бурхор в осет миф. покровитель хлебных злаков
кæйдæр хæдзары в чьём-то доме	махсымæ брага
кæрæдзийæн друг другу	фынчыты в пене
цымæ модальное слово интересно	ныббырыди залез
фесгуыхти отличился	ныппæррæст ласта упорхнул
афардæг улизнул	хуымтæ нивы
пехуымпартæй из пророков	саджил раздвоенный
æппæты фæстаг последним	нартхор кукуруза
	стонгæй от голода

Работа над текстом

а) Прочитайте текст внимательно.

б) Выделите незнакомые вам слова и переведите их на русский язык.

в) Разбейте текст на несколько частей и расскажите своими словами каждую из них в отдельности.

г) ♪ Дайте полные ответы на вопросы:

- Кæрæдзийæн цавæр ныхæстæ кодтой нарт?
- Кæй амардта Батрадз æппæты фæстаг?
- Кæм ныббырыди Бурхор?
- Цы байста Бурхор уыйфæстæ нартæн?
- Куыд фæзынди нартхор?
- Куыдæй амардысты нарт?

4. С помощью текста переведите предложения на осетинский язык.

1) Бурхор не знал, кто убил его сына, и подслушивал, спрятавшись в пене браги. 2) Долго жили нарты этим, потом Бурхор лишил их и этого зерна, и они погибли от голода. 3) Нарты собрались в чьём-то доме и затеяли разговор о том, кто из них проявил большую отвагу. 4) После этого он лишил нартов зерна: ночью нарты видят, поле жать пора, днём пойдут, а там – ничего, пусто.

5. Переведите предложения на русский язык. Обратите внимание на употребление слов ныхас кæнын и дзурын.

1) Нарт бадтысты æмбырды æмæ ныхас кодтой. 2) Бат-радз сын Уациллаты куыд амардта, уый дзырдта. 3) Бурхор сын сæ ныхас фехъуыста. 4) Бурхормæ сæ дзырд нæ хъуыс-ти. 5) Бурхор нарты баййæфта ныхасгæнгæйæ. 6) Бурхор Батрадзы таурæгътæ дзургæйæ баййæфта. 7) Нарт сæ ныхас фæуагътой, æмæ иу дзырд дæр никуыцæйуал хъуысти.
 

ЛЕКСИЧЕСКАЯ РАБОТА

Многозначные слова

Как переводить предлог «под» на осетинский язык:

а. (в значении предлога под) как послелог бын;

- Под деревом было прохладно бæласы бын уыди сатæг;
- Водитель выполз из-под машины шофыр рабырыди машинæйы бынæй.

б. (в значении приблизительно) как послелог æввахс;

- Ему уже под шестьдесят лет æхсай азмæ æввахс ыл цæуы;
- Под вечер все разошлись по домам изæрмæ æввахс се ‘ппæт дæр ахæлиу сты сæ хæдзæрттæм.

в. (в значении накануне) как послелог агъоммæ, хæдразмæ;

- Учащихся отпустили на каникулы только под праздник Нового года ахуырдзауты каникулты ауагътой æрмæст Ног азы бæрæгбоны хæдразмæ;
- Чермен в село приехал под выходные Чермен хъæумæ æрцыд хуыцаубæтты агъоммæ.

г. (в значении для) передаётся дательным падежом на –æн;

- Администрация завода выделила нам помещение под лабораторию заводы хицауад нын радта лаборато-рийæн бынат.

д. (при звуках и т.п.) передаётся направительным падежом на –мæ (-æм);

- Все запели под звуки оркестра се ‘ппæт дæр ныззарыдысты оркестры зæлтæм.
 

Упражнения

6. Переведите предложения на осетинский язык.

1) Из-за дождя все сидели под навесом. 2) Хотя старику было под восемьдесят, он всё равно продолжал работать. 3) Только под утро смолкла у соседей музыка. 4) Под праздник мы всем классом поехали в горы. 5) Директор школы предоставил нам большой класс под школьный музей. 6) Никто не устоит под звуки старинного симда.

7. Вместо пропусков поставьте соответствующие слова из скобок и переведите предложения.

1) Сергей бауад уатмæ æмæ сынтæджы _______ амбæхста йæ пъартфел. 2) Скъолайы кæрты цы стыр бæлас рæзы, уый _______ сывæллæттæ абон сарæзтой хъæлдзæг хъæзтытæ. 3) Скъоламæ ______ рæзы бирæ стыр бæлæстæ. 4) Каникулты _______ ма нæм лабораторон куыст уыдзæн.

(бын, æввахс, агъоммæ)

8. Переведите предложения на русский язык, используя предлог под.

1) Машинæ сындæггай тылди уырдыгмæ. 2) Сырд-марты хъуыддаг знон тæрхондонмæ радтой. 3) Чызг лæппуйы къухыл ныххæцыд æмæ афтæмæй дыууæйæ дæр рахызтысты æддæмæ.

Запомните значения слов

сындæггай медленно	сырдмартæ браконьеры
уырдыгмæ вниз, под гору	тæрхондон суд
сатæг прохладно	хуыцаубæттæ выходные

9. Текст

ГИБЕЛЬ НАРТОВ

Бог прислал ангелов к нартам и сказал им: «Нарты, я очень люблю вас и дарую вам либо вечную жизнь, либо вечную славу. Ваше право выбирать из двух даров».

Нарты сказали:

- На что нам вечная жизнь? Жить всё равно мы и сами будем. Если же слава останется нашим потомкам, тогда имя наше ещё больше прославится.

Сказали ангелам:

- Не нужно нам вечной жизни, пусть Бог даст нам вечную славу.

И всё же Богу было жаль истребить их сразу. Нарты засевали поля, днём они зеленели, ночью созревали. А если нарты ночью приходили жать, поля опять становились зелёными. Но нарты всё равно ухитрялись собрать урожай.

Потом сказали нарты:

- Ведь мы сами сказали Богу, что отказались от вечной жизни, сами себе пожелали гибель.

И каждый стал копать себе могилу. И начали бросаться в них. Так пришла гибель нартов.

Пояснения к тексту

гибель сæфт, мæлæт	мы и сами нæхуыдтæг
ангелы зæдтæ	ещё больше прославится ноджы кадджындæр уыдзæн
вечный æнусон	не нужно нам нæ нæ хъæуы
слава кад	засевали байтыдтой-иу
ваше право уæ бар у	жать най кæнын
дар лæвар	ухитрялись сарæхстысты
выбирать равзарын	урожай тыллæг
потомкам фæстагæттæн	могила ингæн
всё равно уæддæр

Работа над текстом

10. Тест №8

Из двух вариантов выберите наиболее правильный перевод:

1. Но нарты всё равно ухитрялись собрать урожай.

а) Фæлæ нарт уæддæр-иу сарæхстытсты тыллæг æрæмбырд кæнын.
б) Фæлæ-иу нартæн уæддæр бантысти тыллæг æрæмбырд кæнын.

2. Бог прислал ангелов к нартам и сказал им.

а) Хуыцау æрæрвыста зæдты нартæм æмæ загъта уыдонæн.
б) Хуыцау æрæрвыста нартæм зæдты æмæ сын загъта.

3. Ваше право выбирать из двух даров.

а) Уæ бар у равзарын дыууæ лæварæй.
б) Уæ бар у дыууæ лæварæй иу равзарын.

4. И всё же Богу было жаль истребить их сразу.

а) Уæддæр Хуыцаумæ æвгъау каст уыдон æвиппайды фесафын.
б) Уæддæр сæ Хуыцауæн йæ цæст нæ уарзта æвиппайды фесафын.

5. Не нужно нам вечной жизни, пусть Бог даст нам вечную славу.

а) Нæ хъæуы мах æнусон цард, фæлтау Хуыцау раттæд нын æнусон кад.
б) Нæ нæ хъæуы æнусон цард, фæлтау нын Хуыцау раттæд æнусон кад.

6. И каждый стал копать себе могилу.

а) Æмæ алчидæр райдыдта къахын йæхицæн ингæн.
б) Æмæ къахын байдыдта алчидæр йæхицæн ингæн.

            К данному тесту имеется ключ.

♪ Беседы

11. Перед Вами несколько вариантов бесед из повседневной жизни. Постарайтесь перевести их и запомнить.

I. Фæндагыл. По дороге.

- Нæ байрæджы кæндзыстæм?
- Куыд нæ! Сахат лæууæм, маршруткæ та нæма ис.
- Ма тыхсут, нæ байрæджы кæндзыстæм. Рæстæг ма нын иу сахаты ‘рдæг ис.
- Æмæ сахаты ‘рдæгмæ центрæй горæты кæронмæ бахæццæ уыдзыстæм?
- Сахаты ‘рдæгмæ Елхотмæ дæр ныххæццæ уыдзыстæм.
- Уый маршруткæ афоныл куы ‘рбацæуа, уæд.
- Хæдæгай, уæртæ нæ маршруткæ дæр æрбацæуы.

II. Фæскуыст. После работы.

- Кæдæм цæуыс?
- Хæдзармæ. Ды та?
- Нæ зонын, райсом сабат у, æмæ, зæгъын, искуыдæм уал акæсæм.
- Хорз хъуыды у уый. æмæ дæ кæдæм фæнды?
- Цом, паркмæ уал ацæуæм, иу гыццыл атезгъо кæнæм Терчы был.
- Цом.

Словарь к текстам

байрæджы кæнын опоздать	искуыдæм куда-нибудь
афоныл вовремя	хæдæгай кстати
тыхсын беспокоиться	тезгъо кæнын гулять

12. Прочитайте и переведите текст.

Рæстæг йæ куыст кодта. Бонтæ цыдысты. Хуры тын-тæ нывæстой се ‘нусон къуыбылой. æртахтысты мæргътæ. Фæзындис уалдзæджы хъæргæнæг урсдæллагхъуыр рæ-сугъд дзывылдар дæр. Æрмæст даргъ хæхты айнæг фæрс-тыл нæ зындис ног кæрдæджы æвзартæ. æмæ сыл, æвæц-цæгæн, кæрдæг зайгæ дæр нæ кæны. Ранæй рæтты тигътыл æмæ дынджыр дурты сæртыл иугæйттæй лæууынц даргъ, рæсугъд нæзы бæлæстæ, цыма сæ барæй ныссагъдæуыдис, уый хуызæн. Алы зайæгой дæр агуры æрдзы хъæбысы йæхицæн, кæм нæ фесæфа, ахæм ран.

13. Прочитайте и переведите пословицы. Постарайтесь запомнить их.

1) Иу бон хур вæййы, иннæ бон – къæвда. 2) Хъæд æмæ уарын æфсымæртæ сты. 3) Æхсæв æмæ бон кæрæдзи-уыл хæцынц. 4) Æхсæвæй бон фæрнджындæр у. 5) Бирæгъ бирæгъы йæ ниуынæй зоны. 6) Хуыскъ бæлас аууон нæ дары. 7) Дуне æхгæд чырынæй уæлдай нæу.

14. Переведите поговорки и сравните их:

- Рыбак рыбака видит издалека.
- Гæбæр бæх гæбæр бæхыл йæхи хафы.

Пояснительный словарь

нывæстой натягивали	æвзартæ всходы
къуыбылой клубок	тигътыл выступах
уалдзæджы хъæргæнæг здесь вестник весны	нæзы бæлас сосна
урсдæллагхъуыр белошейка	хъæбыс лоно
дзывылдар синица	аууон тень
гæбæр паршивый	чырын сундук