ИРОН ÆВЗАГ

САМОУЧИТЕЛЬ ОСЕТИНСКОГО ЯЗЫКА

Содержание

ЧАСТЬ I

1 2 3 4 5
6 7 8 9 10
11 12 13 14
15 16 17 18
19 20 21 22
23 24 25

ЧАСТЬ II

26 27 28 29
30 31 32 33
34 35 36 37
38 39 40 41
42

* Предыдущий урок * К содержанию * Часть II *

Урок 25

Упражнения для повторения

Фонетика

            1. Вместо точек поставьте согласные буквы, чтобы у вас получились разные слова и переведите их:

                   1) .....ус, .....ус, .....ус, .....ус.
                   2) .....ур, .....ур, .....ур, .....ур.
                   3) .....он, .....он, .....он, .....он.
                   4) .....ом, .....ом, .....ом, .....ом.

            2. Напишите следующие слова по-осетински:

         хлеб, косо, ухо, работай!, около, сухо, крик, конь, каша, читай!, когда, слава, работа.

            3. Вспомните правописание ж – з, ш – с, уы – у. Прочтите и исправьте ошибки в следующих словах:

         журнал, жымæг, масинæ, кæсын, шымах, гажет, жагътон, куст (работа), куысын (работать), хуыдын (смеяться), дзуырын (говорить), бæжжын, фышшын.

            4.  Вспомните образование множественного числа. Образуйте от следующих слов множественное число, вспомнив, при этом, переход а и о в æ:

         кард, æвзаг, цалх, хох, дон, ком, зæронд,
         бæрзонд, дуар, бон, сахат, бандон, кæрон.

            5. Образуйте от следующих глаголов в инфинитиве основу прошедшего времени, учитывая, при этом, чередование гласных:

         а – æ: æвзарын – æвзæрст, æндзарын, æмбарын, халын, æппарын, æвналын, аразын, сафын.
         æ – а: кæсын – каст, хæссын, цæрын, мæрзын, тæхын, кæлын, кæрдын, фæрсын, тæрын, бæттын, зæгъын, æмбæлын.
         и – ы: æхсидын – æхсыст, æлвисын, æнхъизын, ризын, æвзидын, зилын, æмбийын, бийын, лидзын, хилын, хизын.
         у – ы, уы: сурын – сырд, тулын, æмбулын, дзурын, судзын, рувын, курын, агурын, кусын, ныкъулын, здухын.
         о – ы, уы: тонын – тынд, амонын, хонын, ахорын, схойын, комын.
         ау – ы, уы: тауын – тыд, ардауын, стауын, æнтауын, арауын.
         æу – ы, уы: цæуын, кæуын.

            6. Вспомните правила стяжения и выпадения гласных. Продолжите дальше:

         æнæ + æ: æнæ + æвнæлд – æнæвнæлд, æмбаргæ, æхгæд, æрвæссон, æфсис, æфтыд, æмбæлгæ, æвдыст.
         æнæ + а: æнæ + амонд – æнамонд, амынд, амад, арæзт, агуырд, аипп, аив.
         приставка (а-, ба-, æрба-, ны-) + æ: (а-, ба-, æрба-, ны-) + æвæрын – авæрын, бавæрын, æрбавæрын, ныввæрын; æмбарын; æййафын; æмбулын; æхгæнын; æфтауын; æфсадын; æмбæлын; æвдисын; æрвитын.
         фæ + æ = е: фæ + æмбæлын – фембæлын, æрвитын, æрттивын, æхсын, æмбарын, æвæрын, æмбулын, æхгæнын, æвдисын, æвзарын.

            Слова, которые у вас получились таким способом, переведите на русский язык.

            7. Вы должны помнить, что при образовании основы прошедшего времени глагола от инфитива, происходило чередование согласных.
            Образуйте от следующих глаголов в инфинитиве основу прошедшего времени, учитывая, при этом, чередование согласных:

         дз – гъ: судзын – сыгъд, уадзын, садзын, рæмудзын, тадзын, лидзын, уидзын, ауындзын, ифтындзын.
         ц – гъ: дуцын, хынцын.

            8. Поставьте следующие слова в родительном падеже, учитывая, при этом, чередование согласных перед ы:

         г – дж: чызг – чызджы, лæг, уæраг, барæг, ахуыргæнæг, зарæг, фыссæг, кæсæг, кусæг, аразæг, амайæг, нымайæг, дарæг, курæг, кувæг, лидзæг, лæдзæг, саг, уаг.
         к – ч: афтек – афтечы, карк, фарк, лак, бак, сынк, уæрыкк, зæрватыкк, фынк, сæныкк.
         къ – чъ: мæскъ – мæсчъы, сынкъ, хуыскъ, булкъ, тæскъ, хуынкъ.

            9. Для выполнения этого упражнения вам необходимо вспомнить правило перехода глухого согласного в звонкий в начале слова после присоединения к ним некоторых приставок.
            Образуйте с помощью следующих приставок новые слова и переведите их на русский язык:

         æ: æ + цæхх – æдзæхх, тых, фадат, хатыр, кад, фæд, куыст, тыхст, цалх, кæрон.
         æм: æм + тых – æмдых, цæрæн, кад, кар, кæрон, кусæг, фæтæн, куыст, цард, цæхдон, цу, цыд, цыт.
         уæл: уæл + куыст – уæлгуыст, фæндаг, фæд, тæф, фæз, коммæ, царм.
         дæл: дæл + фæндаг – дæлвæндаг, фæз, коммæ, фæд.
         фæс: фæс + фæндаг – фæсвæндаг, фæд, цæуын, цæгат, цæгъдæн.
         раз: раз + фæндаг – развæндаг, фæндагамонæг, фæд, цæуæг.

Лексические упражнения

            1. Образуйте от следующих глаголов в инфинитиве основу прошедшего времени:

         кусын, дзурын, фыссын, аразын, амонын, кæнын, дарын, æмбарын, зарын, лыг кæнын, ныхас кæнын, ахуыр кæнын, арфæ кæнын, лæвар кæнын, дис кæнын, хъæр кæнын, иу кæнын, зæгъын.

            2. Переведите следующие слова на русский язык:

         æлхæнын, мæрзын, цæуын, цæрын, кæнын, æмбулын, цалцæг кæнын, быцæу кæнын, дис кæнын, æххуыс кæнын, нуазын, цымын, дзурын, зæгъын, хæссын, фæрсын, хъал кæнын.

            3. Назовите по-осетински слова, означающие:

         понимать, говорить, кричать, показывать, читать, играть, жить, петь, танцевать, забывать, учить, дарить, спорить, покупать, бежать, просить, стоять, сидеть, посылать.

            4. Образуйте от следующих слов с помощью вспомогательных глаголов кæнын, уын составные глаголы и переведите их:

         ахуыр, иу, хъæр, рох, ленк, дис, нысан, тæф, цъæх, урс, сырх, æфсымæр, изæр, парахат, пайда, цырагъ, аргъ, сыгъдæг, æгъдау.

Грамматические упражнения

            1. Проспрягайте следующие глаголы:

         æмбарын, ахуыр кæнын, кусын, цæуын.

            2. Замените инфинитив личной формой глагола:

         1) Райсом мах скъоламæ (цæуын). 2) Сывæллæттæ портийæ (хъазын) уынджы. 3) Адæм (æрæмбырд уын) фæзы. 4) Ды та райсом кæдæм (цæуын). 5) Æз ахуыргæнæг (уын), уый та инженер (уын). 6) Уый махмæ (хъæр кæнын). 7) Знон сымах исты (бакусын).

            3. Переведите на осетинский язык:

         1) Я иду домой. 2) Ты идешь с Зариной. 3) Он идет в кино. 4) Мы идем в университет. 5) Они идут в магазин. 6) Вы идете на работу. 7) Я делаю уроки. 8) Он делает уроки. 9) Мы делаем уроки. 10) Я рабочий. 11) Ты рабочий. 12) Он рабочий. 13) Мы рабочие, 14) Вы рабочие. 15) Они рабочие.

            4. Просклоняйте личные местоимения æз, ды, уый, мах, сымах, уыдон.

            5. Переведите на осетинский язык:

         1) Я работаю на заводе. 2) Меня не приняли на работу. 3) Мне принесли интересную книгу. 4) Ко мне пришел друг. 5) У меня нет такой книги. 6) От меня сбежала собака. 7) Обо мне написали в газете. 8) Подобно мне никто не учится в нашем классе. 9) Вечером Дзерасса пойдет со мной в кино.

            6. Замените полные формы личных местоимений краткими формами:

         мæн чиныг, дæу чиныг, уый чиныг, мах чингуытæ, сымах чингуытæ, уыдон чингуытæ.

            7. Переведите на русский язык:

         1) Ды мæ нæ зоныс? 2) Цы мын загътай? 3) Нæ мæм ис ахæм чиныг. 4) Уый мæ нæ федта. 5) Уый дæ æрбахуыдта? 6) Æз дзы ницы домын. 7) Зноны газеты мыл фыстой. 8) Ды нæ куы 'рбахуыдтай ардæм. 9) Æз уын радзурдзынæн аргъау. 10) Ахæм чингуытæ сæм нæ уыди. 11) Цæмæн сæ нæ уадзут кусын? 12) Мах сыл æмдзæвгæ ныффыстам. 13) Немæ та чи цæуы?

            8. а) Переведите на русский язык:

         1) Æз мæхæдæг ныффыстон контролон куыст. 2) Мæхи нал баурæдтон. 3) Мæхицæн уæ ницы домын. 4) Уыцы хæстæ æз мæхимæ райстон. 5) Мæхицæй уын цы зæгъон. 6) Мæхиуыл æркалдтон дон. 7) Мæхийау зондджын дæ. 8) Мæхимæ ныхас кæнгæйæ цыдтæн.

            б) Переведите на русский язык:

         1) Йæхæдæг та ницы дзырдта. 2) Йæхæдæг йæхи ской кодта. 3) Йæхицæн бынат нал ары. 4) Йæхиуыл зарæг сарæзта. 5) Йæхицæй тынг æппæлыди. 6) Иæхимæ цы уыди, уыдон байуæрста. 7) Ды йæхиимæ аныхас кæн. 8) Мæн дæр йæхийау æдылы æнхъæлы.

            9. а) Переведите на осетинский язык:

         1) Сегодня я не учусь. 2) Его не было дома. 3) Ты ничего не делаешь. 4) Он пока не пришел. 5) Мы не были на уроке. 6) Я тебе ничего не должен. 7) Лучше бы ты не опоздал. 8) Так никогда больше не поступай! 9) Ты не сиди здесь! 10) Не разговаривай громко.

            б) Переведите на осетинский язык:

         1) Эта книга моя. 2) Мне никто ничего не сказал. 3) Ко мне зашел мой товарищ. 4) От меня ничего не услышишь. 5) Я с тобой разговариваю. 6) Они вам ничего не сказали? 7) Подобно мне никто не работает. 8) Со мной не пропадешь. 9) Я слушаю урок. 10) После урока мы пошли домой.

            10. Переведите на осетинский язык:

         1) Я работаю. 2) Я буду работать. 3) Я работал. 4) Я бы работал (сейчас). 5) Я бы работал (раньше, давно). 6) Я бы работал (потом, в будущем).

            11. Переведите предложения:

         1) Птица сидела на дереве и пела. 2) Кот сидел под деревом и смотрел на птичку. 3) Вдруг он прыгнул на дерево. 4) Птичка улетела с дерева. 5) Наступила теплая ночь. 6) На небе светит луна. 7) Дети выбежали на улицу, громка крича. 8) Зима была холодная, а лето – жаркое. 9) Сегодня тоже пошел снег. 10) Взошло солнце и город проснулся.

            12. Переведите на осетинский язык:

         1) Он ему ничего не сказал. 2) Мы с ним пошли к нему. 3) Где они сидели? 4) Кто-нибудь поможет мне. 5) Кому что рассказать? 6) Я много слышал об этом. 7) Кто-то взял мою книгу. 8) Что-то мне мешает. 9) Я его никогда не видел. 10) Как тебя зовут?

            13.  Переведите на осетинский язык письменно. Подчеркните отрицательные местоимения:

         1) Никто ничего не слышал. 2) На улице никого не было. 3) Завтра пусть никто не приходит на работу. 4) Никакую работу он не выполнил. 5) Никому ничего не дали. 6) Ничто не возникает из ничего.

            14. а) Переведите на осетинский язык:

         1) Мы пришли сегодня очень рано. 2) В лесу поют птицы. 3) В поле растут красивые цветы. 4) Жизнь дана на добрые дела. 5) Век живи, век учись. 6) Не спеши языком, торопись делом. 7) Солнце спряталось за тучи. 8) Завтра будет холодный день. 9) Во дворе растет много высоких деревьев. 10) Снег называют книгой зимы.

            б) Переведите на осетинский язык:

         1) Как тебя зовут? 2) Сколько тебе лет? 3) Как твоя фамилия? 4) Как зовут твоего отца? 5) Где ты живешь? 6) В каком классе ты учишься? 7) Где работает твой отец? 8) Как зовут твою мать? 9) На какой улице ты живешь?

            Ответьте на вопосы.

            15. Объясните значение следующих пословиц и поговорок:

         1) Алы хъуыддаг æмæ алы ныхасæн дæр хъуамæ сæр уа. 2) Дæ дзырд кæм хъæуа, уым ыл фæстæмæ ма хæц. 3) Æвзæр йæ иу дзырд сæдæ дзырды кæны. 4) Макæй кой кæн æмæ дæ кой ничи кæндзæн. 5) Хорз ныхас зæрдæйы дæгъæл у. 6) Йæ дзырд дзырд кæмæн нæу, ахæм лæгæй дардмæ лидз. 7) Дзырдæн хицау хъæуы. 8) Фидар ныхас фидар мæсыг у. 9) Сывæллон цы уына, уый кæны. 10) Сывæллон хистæрæй цы хъуса, уый дзуры. 11) Дæ фыдæн цы зæгъай, уый дæ фырттæй фехъусдзынæ. 12) Дæ фыды цы лæдзæгæй нæмай, уый бавæр – дæ фырты дæр бахъæудзæн. 13) Дард æрвадæй хæстæг сыхаг хуыздæр у. 14) Адæмы куыд уарзай, афтæ дæ уарздзысты. 15) Райгуырæн бæстæйæн йе 'взæр дæр адджын у. 16) Хæс райсын æнцон у, фæлæ йæ фидын зын у. 17) Куыдз чи куры, уый куыдз у, чи йæ нæ ратта, уый та дыууæ куыдзы. 18) Хал халæн æххуыс у. 19) Бадæгæй лæууæг фылдæр уыны. 20) Хурмæ кæсын дæр зонын хъæуы.

            16. Переведите слова, заключенные в скобки, и дополните предложения, поставив имя в нужном падеже:

         1) Мах цæуæм (на работу). 2) Æз кусын (на заводе). 3) Сымах аразут (дом). 4) Уыдон рацыдысты (с работы). 5) (Нам) абон ахуыргæнæг нæ ратта хæдзармæ куыст. 6) (Нашему городу) цæуы дыууæ сæдæ азæй фылдæр. 7) Мах (с Залиной) ахуыр кæнæм иу институты. 8) (Подобно тебе) æз уынгты нæ рацу-бацу кæнын.

            17. С помощью вопросов поставьте имена в нужном падеже и раскройте скобки. Предложения переведите на русский язык:

         1) Æз бадзырдтон мæ (к кому? æмбал). 2) Абон мæ (кого? æмбал) нал базыдтон. 3) Знон мæ (от кого? æмбал) райстон цалдæр чиныджы. 4) Æз абон скъолайы сочинени ныффыстон мæ (про кого? æмбал). 5) Райсом уыцы чингуытæ раттын хъæуы мæ (кому? æмбал). 6) Æртæ боны фæстæ мæ (с кем? æмбал) Мæскуымæ цæуын. 7) Æз (как кто? подобно кому? Чермен) кусинаг нæ дæн.

            18. Переведите следующие предложения:

         1) Я иду в школу. 2) Я иду из школы. 3) Я учусь в школе. 4) Я люблю нашу школу. 5) Я подарил свою книгу школе. 6) Я написал в газету о нашей школе. 7) Мои думы всегда будут с нашей школой. 8) Нет ни одной чистой и красивой школы, как наша.

            19. Переведите предложения:

         1) Зæлинæ балхæдта рæсугъд къаба. 2) Дзерæ та балхæдта уымæй рæсугъддæр къаба. 3) Аланæ дæр балхæдта дуканийы æппæты рæсугъддæр къаба. 4) Зæлинæ дæр йæ къаба арæсугъд кодта. 5)  Тынг хорз ыл фидыдта срæсугъдгонд къаба. 6) Куыд фылдæр куыста йæ къабайыл, афтæ йæм рæсугъдæй-рæсугъддæр каст. 7) Уыцы бон Зæлинæйыл уыди рæсугъддæрты-рæсугъддæр къаба.

            20. С помощью союзов æмæ и фæлæ образуйте из простых предложений сложные и переведите их:

            Образец: 1) Гардан æрбацыд куыстмæ æмæ райдыдта кусын.

         1) Гардан æрбацыд куыстмæ. Райдыдта кусын. 2) Ме 'мбæлттæ мæ хохмæ хуыдтой. Мæн нæ равдæлд. 3) Автобус æрæгмæ æрбацыд. Æз дæр байрæджы кодтон куыстмæ. 4) Райсомæй хур каст. Изæрæй къæвда уарын райдыдта. 5) Уыдон ацыдысты. Нал æрбацæудзысты. 6) Бирæ нæм фенхъæлмæ каст не 'мбал. Мах æрæгмæ æрбацыдыстæм. 7) Хетæг алыбон дæр йæ уроктæ цæттæ кæны. Скъолайы нымад цæуы хуыздæр ахуырдзауыл.

Развитие речи

                                   Ныстуан

         Ныббар мын, кæд-иу дæм мæ зарæг
         Кæуæгау фæкæса, миййаг.
         Кæй зæрдæ нæ агуры хъарæг,
         Уый зарæд йæхи фæндиаг.

         Æз дзыллæйæ къаддæр куы дарин,
         Куы бафидин искуы мæ хæс,
         Уæд афтæ æнкъардæй нæ зарин,
         Нæ хъуысид мæ кæуьш хъæлæс.
                                                                 (Х. Коста)

                                   Уалдзæг

                  Мит тайы, их сайы,
                  Фæхъулон ис зæхх;
                  Йæ цæгат фæзæйнад,
                  Йæ хуссар фæцъæх.

                  Йæ фæдыл нæ хъæдыл
                  Фæхæцыд сыфтæр;
                  Нæ хуымтæ – кæндтытæ,
                  Нæ ласæн – цъыфдæр.

                  Цырд лæппу гæлæбу
                  Æрцахста... Зæгъ ын:
                  – Нæ уалдзæг – дæ уазæг,
                  Ныууадз æй цæрын!
                                                        (Х. Коста)

Как правильно переводить

            Чтобы сделать правильный перевод, надо, прежде всего, правильно понять текст. Для этого необходимо выполнить три основные требования к переводу: 1) разбор текста; 2) перевод его; 3) стилистическая отделка перевода.
            Под разбором текста понимается не грамматический анализ предложения, а установление точного значения всех элементов переводимого текста. Не следует начинать перевод текста с первого предложения. Лучше прочтите весь текст внимательно с начала до конца, чтобы уяснить его основное содержание. Отметьте трудные места. Потом перечитайте еще раз первый отрезок (абзац) и проанализируйте внимательно каждое предложение. Следите, прежде всего, за смыслом высказывания, старайтесь передать его как можно точнее. Не переводите слово за словом: прочтите предложение, уясните себе смысл и передайте его на русском языке, согласно правилам русского языка. Например: йæ сæр батылдта нельзя переводить «он покачал свою голову», так как покачать чужой головой нельзя, и по-русски такое уточнение излишне, хотя в осетинском языке употребление «свою» обязательно. Обращайте на такие моменты внимание, так как это даст вам возможность не только правильно перевести предложение, но и даст вам возможность лучше понять структуру построения осетинского предложения.

Тексты

Мæ бинонтæ

         Æз дæн Цохъты Олег. Мæ фыды ном хуыйны Солтан, мæ мады ном та Райæ. Æз цæрын Дзæуджыхъæуы горæты, Гуккайы-фырты уынгыл, æмдзæрæны. Мæнæн ис дыууæ æфсымæры æмæ дыууæ хойы. Мæ хистæр æфсымæр цæры хъæуы. Мæ кæстæр æфсымæр та мемæ цæры. Уый æрæджы ссыди æфсадæй. Службæ кодта десантон æфсады. Мæ хистæр хо та цæры Беслæны горæты. Мæ мад æмæ мæ фыд дæр цæрынц хъæуы. Уыдон нæ фæнды горæты цæрын. Мæн зæрдæмæ тынг цæуы нæ горæт. Уый мæм кæсы æппæты рæсугъддæр æмæ хуыздæр горæт. Ахуыр дæр нæхи горæты кодтон Аграрон университеты. Ныртæккæ кусын макъаронтæгæнæн цехы хицауæй. Нæ цех уадзы алыхуызон макъаронтæ. Мæнæн мæ зæрдæмæ тынг цæуы мæ куыст.

Къоста

         Хетæгкаты Леуаны-фырт Къоста райгуырд Нары хъæуы фынддæсæм октябры мин астсæдæ фæндзай фарæстæм азы. Къоста ахуыр кодта Нары хъæуы скъолайы, стæй Дзæуджыхъæуы прогимназы. Мин астсæдæ æвдайæм азы Къостайы фыд Леуан æмæ Гуытъиаты Мысырби Уæлладжыры комæй Лабæмæ акодтой сæдæ фæндзай хæдзары. Къоста бацыд ахуыр кæнынмæ Каланжинскы станицæйы скъоламæ. Мин астсæдæ æвдай фыццæгæм азы Къоста бацыд Стъараполы гимназмæ. Уым фæцахуыр кодта дæс азы бæрц. Стъараполы гимназы фæстæ Къоста бацыд Бетъырбухы Аивæдты академимæ. Мин астсæдæ æстай фæндзæм азы Къоста æрыздæхт Ирыстонмæ.
         Къоста фыста æмдзæвгæтæ уырыссаг æмæ ирон æвзæгтыл. Мин астсæдæ науæдз фæндзæм азы хицæн чиныгæй рацыдысты, уырыссаг æвзагыл цы æмдзæвгæтæ ныффыста, уыдон. Мин астсæдæ наудз фарæстæм азы та рацыд «Ирон фæндыр» ирон æвзагыл.
         Къоста у ирон литературон æвзаджы бындурæвæрæг.

Цæгат Ирыстон

         Цæгат Ирыстон у Уæрæсейы Федерацийы чысылдæр Республикæтæй иу. Йæ фæзуат у аст мин квадратон километры.
         Цæгат Ирыстоны цæры æдæппæтæй 670 мины бæрц адæм. Ирæттæй уæлдай ма дзы цæры бирæ æндæр адæмыхæттæ: уырыссæгтæ, сомихæгтæ, гуырдзиæгтæ, бердзейнæгтæ, азербайджайнæгтæ, кæсгæттæ æмæ æндæртæ. Уыдон цæрынц иу бинонтау хæларæй. Цæгат Ирыстоны ис æхсæз горæты. Уыдонæй тæккæ дынджырдæр горæт у Дзæуджыхъæу. Дзæуджыхъæу уырыссагау хонынц Владикавказ. Уый у Ирыстоны сæйраг горæт. Цæгат Ирыстоны ис бирæ цæугæдæттæ: Терк, Æрыдон, Ирæф, Джызæлдон, Урсдон æмæ æндæртæ. Ирыстоны цæугæдæттæй Терк у тæккæ стырдæр.
         Цæгат Ирыстонæн йе 'ртыккаг хай ахсынц хæхтæ. Ирыстоны хæхтæ сты тынг рæсугъд. Уырдæм алы аз дæр сæ фæллад уадзынмæ æмæ фенынмæ ссæуы бирæ адæм Уæрæсейы алы рæттæй.

Кæсаг ахсын

         Æз бирæ уарзын кæсаг ахсын. Алы сабат æмæ хуыцаубон дæр араст вæййын Терчы былмæ. Рагацау æрцæттæ кæнын, кæсаг ахсынæн цыдæриддæр хъæуы, уыдон. Барæвдз кæнын æнгуыртæ, æркъахын уаллæттæ. Терчы был мын ис зонгæ бынæттæ. Уым кæсаг хуыздæр фæхæцы æнгуырыл. Æнгуырыл бакæнын уаллон, баппарын æй донмæ æмæ мæхæдæг та къудзиты бын æрбадын. Кæсаг куы фæхæцы, уæд базмæлы ме 'нгуыр. Фæлæ æз мæ бынатæй нæ фезмæлын. Æнгуыр æнцад ныууадзын æмæ æнхъæлмæ кæсын. Æнгуыры бос иуварс куы ацæуы, уæд та рог феппарын æнгуыры хъил. Алы бон дæр æрцахсын иу ссæдз кæсаджы.

Рувас æмæ йæ лæппын
(аргъау)

         Иухат рувас йæ лæппынимæ иу обауыл бадти. Кæсы æмæ йæм хохы цъуппæй зыны арты рухс. Рувас йæ раззаг къæхтæ уыцырдæм бадардта.
         Уæд æй йæ лæппын фæрсы:
         – Уый та цы ми кæныс, гыцци?
         Рувас ын афтæ:
         – Уæртæ уыцы артмæ мæхи тавын.
         Уалынмæ лæппын æвиппайды фестъæлфыд æмæ йæ мадæй дарддæр абадти.
         – Цы кодтай? – зæгъгæ, йæм дзуры йæ мад.
         – Цы кодтон, уæртæ мæм уыцы артæй зынг фесхъиудта æмæ мæ басыгъта, – дзуапп ратта лæппын.

Рекомы кувæндон

         Фыдæлты заманы Уастырджи сфæнд кодта ирон адæмæн кувæндон саразын. Кувæндон хъуамæ уыдаид, æмбийгæ чи нæ кæны, ахæм хъæдтæй арæзт. Ахæм хъæды мыггаг та зад æрмæст фæсхох бæстæйы. Уастырджи йæ галтæн бафæдзæхста, цæмæй уыдон хъæдтæ æрбаласой хохы сæрты. Галтæ сæхæдæг амынд фæндагыл æрбаластой хъæдтæ. Иу ран сæ куы акалдтой, уæд галтæ сыздæхтысты Уастырджимæ. Уыцы хъæдтæй, адæймаджы къух сæм нæ бахæццæ, афтæмæй сырæзт кувæндон. Уыцы кувæндон сси ирон адæмы кадджындæр кувæндон.

Бехъан

         Сымахæй исчи искуы Бехъаны Уыди? Нæ дзы уыдыстут? Уæдæ дзы Таму æмæ Зæринæ къорд хатты уыдысты. Уыдон бирæ уарзынц Бехъан, уымæн æмæ уым тынг рæсугъд у. Уый ис æрыдонæй Даргъ-Къохы астæу, лæгъз быдыры. Хъæды зайы бирæ æхсæртæ, хъæддаг кæрдотæ æмæ фæткъуытæ, мугæтæ, сырх-сырхид мыртгæтæ æмæ цымтæ. Кæннод йæ хъæды æрдузты æрыскъæфтæ та цас вæййы! Иæ фæзтæ, уыгæрдæнтæ рæсугъд гауызты хуызæн сты алыхуызон дидинджытæй.

(Саламты Алихан)

КОНЕЦ I ЧАСТИ

* Предыдущий урок * К содержанию * Часть II *