АИВАДОН ПРОЗÆ |
|||||||
|
|
Мамсыраты
М.
|
|
Цъæхилты Зæкæриа хъæздгуытæй
уыдис (рухсаг уæд, амард 1983 азы),
сыгъзæрин æмæ бриллиант
дзаумæтты дуканийы хицау... Зæкæриа
Стамбулы цардис, æмæ мæ иу
бон бахуыдта... – Сымах стыр амондджын стут, – загъта фысым.– Мæнмæ уыйас æхца ис, æмæ мæ кæстæрты авд фæлтæры куы нал бакусиккой, уæддæр сын цæрыны фаг уаиккой. Фæлæ мын фадат куы уаид, уæд ме 'ппæт бынтæ дæр ныууадзин, мæнæ ныртæккæ сыстин æмæ демæ Кавказмæ фæраст уаин. Ахуырдзинад мæм уыйас ницы ис, фæлæ хъомгæсæй фæцæуыныл дæр разы дæн, æрмæст фыдæлты зæххыл цу, Иры хæхты уæлдæфæй улаф... Куы цыдтæн, уæд æппæты разæй райстон Цырыхаты Ненуцайы къух, уымæн æмæ дзы уымæй хистæр нæ уыдис. Ненуца мыл ныттыхст, хъарæггæнæгау ныккодта: – Куыд нæ уадзыс æмæ дæхæдæг куыд цæуыс, мæ хур? Гъа, æз Кавказ, зæгъгæ, мæ былыцъæрттæ хæргæйæ арвыстон мæ цард, нал æй фендзынæн. Фæлæ мæнæ кæстæрты та куыд уадзыс, куыд нæ сын тæригъæд кæныс?! Ненуцамæ гæсгæ нæлгоймагæй, сылгоймагæй богъ-богъ систой. Мæнмæ та афтæ фæкастысты зæронд усы ныхæстæ, цыма раст зын ранæй лидзын, мæ уд фервæза, зæгъгæ, ме 'мбæлтты уым ныууадзгæйæ. – Саламтæ нæ фыдæлты райгуырæн зæххæн, æппæт ирон адæмæн дæр,– уыдис мæ фысымты ныхас.– Ма нæ ферох кæнут, æмæ уæд махæн дæр æнцондæр уыдзæн. Демæ та кæм сæмбæлдыстæм, уым дæ ныр нæ алкæцы дæр йæхицæн æфсымæрыл нымайы, æмæ иу хъуыддагыл баныхас кæнæм. Куыд вæййы, ахæм дуг та куы скæна, æмæ нын Кавказимæ бастдзинæдтæ дарæн куы нал уа, писмо дæр та куы нал цæуа. Уымæ гæсгæ афтæ бакæн, æмæ-иу алы мæйы фыццаг бон дæр изæры дæс сахатыл мæймæ скæс. Æцæг махмæ рæстæг сахат фæстæдæр цæуы, загътай, æмæ йæ дæ зæрдыл бадар. Мах дæр-иу уыцы заман мæймæ кæсдзыстæм æмæ афтæ нымай, цыма кæрæдзи уынæм... Æртиссæдз азæй фылдæр цыдис Кемалыл. Советон Цæдисæй Туркмæ туристтæ цæуын куы байдыдтой, уæд-иу сæ кæддæриддæр бацагуырдта: кæд дзы ирæттæ ис. Æмæ-иу сæмбæлд ардыгон ирæттыл, стыр цин сыл кодта. Иу ахæмы та ирыстойнаг туристтæ уым уыдысты. Ссардта та сæ Кемал æмæ сын лæгъстæ кодта: «Мæнæ уын мæ адрес, æмæ ма Ирыстонæй ардæм исчи куы цæуа, уæд мын иу армыдзаг сыджыт æрбаласæд. Бирæ нал фæцæрдзынæн, мæ фыдæлты райгуырæн бæстæ нæ фенгæйæ мæ адзал кæйдæр зæххыл æрцæудзæн, – дзырдта кæуынхъæлæсæй лæг. – Уый стыр бæллæх у. Гъемæ уæ исчи йæхицæн уыцы удыбæстæ скæнæд, æмæ ма ацырдæм цæуæг куы фæуа, уæд мын ирыстойнаг сыджыт рарвитæд. Куы амæлон, уæд мын фыдæлты зæххæй мæ ингæны уыцы уырзы дзаг уæддæр ныккæной». Уыцы ныхæстæм бæлццæттæй бирæты зæрдæтæ суынгæг сты. Скуыдта Къусраты Зойæ дæр, халсарты æмæ дыргъты иугонды кусæг къухтылкæлмæрзæнæй йæ цæссыгтæ сæрфы. Уæд ын Кемал йæ къухтылкæлмæрзæнмæ лæбурæгау фæкодта, йæ риумæ йæ æрбалвæста æмæ цыдæр цинхуызæй загъта: – Уæ, дæ цæрæнбон бирæ уа, чызг! Нал дын æй ратдзынæн. Куы амæлон, уæд мæ ингæнмæ ирыстойнаг цæссыг афтæмæй уæддæр ахæссон… |
Закариа Цахилов из состоятельных
был (царство ему небесное, в 1983 году
умер он), владелец ювелирного
магазина в Стамбуле, как-то
пригласил меня в гости... – Вы даже не представляете, как вы счастливы,– сказал он.– У меня столько денег, что их хватило бы еще на семь поколений моих детей и правнуков, но я бы отдал все свое состояние за то, чтобы вот сейчас вместе с тобой отправиться на Кавказ. Образования особого у меня нет, но я бы согласился быть даже пастухом, лишь бы дышать воздухом осетинских гор... Прощаясь, я сначала пожал руку Ненуца Цириховой, она была старше всех. Ненуца обняла меня и запричитала: – На кого ты оставляешь нас, солнце мое? Я-то уж ладно, в кровь искусала свои губы, мечтая о Кавказе. На исходе и дни, не сбыться уже мечте моей, но как ты можешь оставить молодых, неужто тебе их не жалко? Слушая Ненуца, все – и мужчины, и женщины – зарыдали в голос. Мне же показалось, что я, бросив ближних на произвол судьбы, бегу, спасая собственную шкуру, из какого-то опасного места... – Приветы передай земле наших предков, всему осетинскому народу,– сказали мне на прощание мои гостеприимные хозяева.– Давай договоримся об одном: чего не бывает, вдруг настанут такие времена, что с Кавказом не будет никакой связи, трудно будут доходить письма... В первый день каждого месяца в десять часов вечера гляди на луну. Помни, правда, что у нас время отстает на час. Мы тоже будем глядеть на луну в это время и думать о тебе. Тогда нам покажется, что мы видим друг друга... Кемалу было больше шестидесяти. С тех пор как в Турцию начали наезжать из Советского Союза туристы, он всегда старался их повидать: а вдруг среди них есть осетины! И встречал здешних осетин, радовался им несказанно. Как-то были там опять туристы из Осетии. Кемал разыскал их. – Вот вам мой адрес и, когда следующий раз кто-то будет сюда ехать из Осетии, пусть привезет мне горсть земли. Я уже не протяну долго. Так и не повидав земли предков, на чужбине я встречу свой последний час, – едва не плакал пожилой мужчина,– это большое горе. Пусть кто-нибудь из вас возьмет на себя столь угодное богу дело и с кем-нибудь из отправляющихся в эти рая пришлет мне горсть осетинской земли. Чтобы, как умру, хоть щепотку земли моих предков кинули в мою могилу. При этих словах у многих из путешественников выступили на глазах слезы. Заплакала и Зоя Кусраева, сотрудница горплодовощторга, стала утирать слезы носовым платком, который Кемал тут же выхватил у нее из рук, прижал к груди и радостно сказал: – Многих лет тебе жизни, дочка! Не отдам я тебе его больше. Хоть так я возьму с собой в могилу осетинскую слезу, когда умру... Перевод на русский язык Л. КОЧИЕВОЙ |
*
Сæргæндты
сыфмæ *