После публикации «Кодекса» на двух языках, мы нашли ещё несколько вариантов этого интересного постфольклорного текста, которые теперь представляем вашему вниманию на одной странице. Под русским текстом несколько осетинских версий, одна из них была опубликована в газете "Растдзинад" в 2011 году. Прообразом всех версий кодекса стал, по-видимому, подготовленный В. Хатаговым и Т. Цомаевым «Кодекс аланской этики» (1994).
Кодекс аланской чести
1. Помни всегда и везде: ты — потомок древнего и благородного народа, а потому не имеешь право на недостойный поступок.
2. Изучай историю своего народа и края — это знание укрепит твой дух, возвеличит душу, придаст силы в трудные минуты жизни.
3. Если считаешь себя осетином (аланом), изучай язык, обычаи, культуру своего народа.
4. Постоянно работай над своим физическим развитием. Закаляй и укрепляй своё здоровье, чтобы быть достойным своих великих предков.
5. Знай и помни свою родословную от основателя рода. Уважай и почитай старших, а более всего — родителей, даровавших тебе жизнь.
6. Как высшую заповедь предков усвой истину — величие алана (осетина) никогда не измерялось богатством, а лишь мерой мужества и труда, отданного Отечеству.
7. Всегда помни о том, что всё хорошее и плохое, что ты делаешь в жизни, вернётся к тебе сторицей.
8. В разговоре больше слушай, меньше говори и никогда не бахвалься. Среди людей много таких, кто умнее, опытнее и сильнее тебя.
9. Гони от себя мысль, которая много раз разрушала Аланию, о том, что ты лучше всех. Если ты любишь Родину, докажи это делом и будь способен оценить достоинства других.
10. Избегай ссор и скандалов. В ссоре с глупцом ты станешь глупее, а к умному собеседнику полезней прислушаться.
11. Будь умеренным в еде и питье — это одно из важнейших требований аланской этики. Торжества и скорбные даты — не повод для чревоугодия и пьянства.
12. Выбирай невесту (жениха) не только по красоте лица и тела, а по наличию ума и чести, по традициям фамилии и семьи.
13. Никогда не оскорбляй ничьих национальных и религиозных чувств. Каждый народ — дар Божий.
14. Будь гордым и честным. Ни голод, ни холод, ни страх смерти не должны сломить твоего духа, если ты истинный сын аланского народа.
15. Больше смерти опасайся преступить этот Кодекс чести, упаси тебя Господь от унижения и позора.
Алайнаг (дыгурон-ирон) адæймаджы
уæздандзинады кодекс
(Тæлмацгæнæг — Хæуытаты Къоста)
1. Макуы æмæ макæд ферох кæн, рагон намысджын æмæ уæздан адæмы байзæддаг дæ, уый. Сæрыстыр у, фыдæлты фарн æмæ кадджын ном хæссæг абон ды кæй дæ, уымæй.
2. Йæ фыдæлты ном æмæ фæдзæхстытыл къух сисæг æмæ сæ фегадгæнæг у дæ фыдгул. Мардæн йæ тæригъæды бацæуын, йæ фыдгой кæнын та у Хуыцауы æваст хъуыддаг.
3. Зон, дæ адæмы ном хæссыны аккаг уыдзынæ, йæ истори, йе ’взаг æмæ традицитæ куы базонай, æрмæстдæр уæд. Уæд дæ бауырндзæн, дæ адæм диссаджы зæрдæхæлар, зæрдæргъæвд, куыстуарзон æмæ хъæбатыр кæй сты, сæ удыхъæд та иннæ адæмтæн фæзминаг кæй у, уый.
4. Дæ дуджы цард у дугъ, зонындзинад — дугъон, цæмæй дæ дугъон царды фæсвæндагмæ ма аппара зил æм цæрæнбоны æнæзивæгæй æхсид де уæнг, кæн фæллой æрвылбон хихъаруйæ, æрмæст уæд уыдзынæ фыдæлты фарн хæссынхъом, уæлахиздзау æмæ Хуыцауы уарзон.
5. Иузæрдион у дæ райгуырæн бæстæ æмæ дæ иубæстон адæмыл, хъахъхъæ сын сæ иудзинад æмæ сæ сабыр цард, сæ фидæн, бахъуаджы сахат уыдон сæраппонд ма бавгъау кæн дæ цард. Зон, ацы зæхх — дæ фыдæлты уæзæг сæ тугæй æлхæд у, сæ хидвæллойæ та аивгонд у.
6. Уæззау уавæрты къухтæ ма ’руадз, мадзал агур, хиуыл хæц, быхс, де ’муавæронтæн у ныфс, фæстаг улæфты уысммæ ма ахиз дæ ирон удыхъæды сæрты — «Худинаджы бæсты мæлæт». Кæд хъазуаты бацæуын аирвæзынæн ныфсы æртау (шанс) дæтты, уæд дзы спайда кæн.
7. Алайнагæн æнæуынон сты: æнæбон хъал, «æздæнгæнæг», дымысдæр, мæрддзæст, хæлæгой, хиппæлой, фыддзых, æнæфсис æмæ расыггæнаг. Дæхи сæ дæрддзæф дар, уыдон ничи сты — фыдæлты фæдзæхст.
8. Зон, дæ адæмы мидбæстон цыфыддæр знæгты: мæнгард, уæйгæнæг, нымудзæг, ируст, дыдзæсгом, хицауы рæзты къахкъухтыл уайæг. Барвæндонæй цагъайрады бацæуæг у фос.
9. Макæд амар, ма сис дæ къух æнахъоммæ, зæронд адæймагмæ, сылгоймагмæ, æгъæстхъом адæймагмæ, уацайрагмæ, кæд де знаг, дæ фыдгул у, уæддæр. Ахæм ми бакæнæг у Хуыцауы ’лгъыст æнæуд цæрæгой. Йæ дадзинты фыдæлты туг кæмæн ис, уый адæмы ’хсæн тауы хæлардзинады мыггæгтæ.
10. Хионæн, хæларæн æмæ æмбалæн бахъуаджы сахат æрбалæуу йæ фарсмæ, ныфсæвæрæг, лæггадгæнæг æмæ сæрхъуызойæ — фыдæлты фæдзæхст.
11. Уазæджы сбуц кæнын, фæндаггонæн рæсæнуат, цæхх æмæ кæрдзын нæ бавгъау кæнын — фыдæлты фæдзæхст.
12. Æцæг алайнаг у Хуыцаумæ кувæг, сыгъдæг уд, сыгъдæг талæн, æхсидгæ зæрдæ æмæ сыгъдæг къух. Зон, дæ фыдæлтæ никæд куывтой æрдзæй равзæрд æмæ адæймаджы къухтæй сконд истæмæты.
13. Æрбалæуу мæгуыр, æнахъом æмæ фæкæсынхъуаг адæймаджы фарсмæ, баххуыс ын кæн, йæ зæрдæ йын истæмæй барухс кæн, цавæр адæмыхаттæй у, цавæр диныл хæст у, уыдæттæ нæ хынцгæйæ. Хуыцауæн адæмтæ иууылдæр æмсæр, æмбар сты. Адæймаджы барæвдауын та удыбæстæмæ фæндаг у.
14. Дæ зæрдыл дар, алы ныййарæгæн дæр, йæ цоты схъомыл кæнын æмæ сæ дзыллæйы рæнхъы уæзданæй ауадзын, фыдæлты фарн æмæ Хуыцауы раз йæ æппæты ахсджиагдæр уаз хæс у. Сывæллоны схæссынæй æмæ сахуыр кæнынæй хъомыл скæнын ахсджиагдæр у. Кæд дæ байзæддаг нæ фæбæззыд, уæд Хуыцауы раз азымджын дæ.
15. Дæ фыдæлтæ кадджын æмæ æнтыстджын уыдысты, бахъуаджы сахат сæ хъуыдытыл, сæ хъаруйыл æмæ сæ монцтыл хæцын кæй фæрæзтой, уый руаджы. Хиуыл хæцын у уæздандзинады сæйраг къабаз æмæ дæ уый рох макуы уæд.
16. Цардæмбал æвзаргæйæ дæ зæрдыл дар: æгад æмæ æнæфсарм бинонтæм чызг нæ лæвæрдæуы, ахæм бинонтæй чызг нæ куырдæуы. «Сау хохæй сау дуртæ ратулынц». Тугхæстæг хæдзарвæндагæй чызг ракурын кæнæ йæмæ æмуатон фæуын æвирхъау ми у. Цардæмбалæн нæ бæззынц: расыггæнаг, наркоман, йæхи сексуалонæй æвдисæг æмæ йæ чызгонад рагагъоммæ монцты азары фесафæг.
17. Зынаргъ дын уæнт дæ цардæмбал, дæ зæнæг, о, фæлæ ныййарæгæй уаз хæс дарыс, уый дæ ракодта дунейы рухсмæ, уый табуйаг у. Ныййарæджы буц дарын, æвгъау ын ницы кæнын — фыдæлты фæдзæхст.
18. Рагæй æрæгмæ алантæм сылгоймаг зæдау кадджын æмæ сæрибар уыди, бонзонгæйæ хæд-зонд, сон æмæ зындзинадæй йæ хызта нæлгоймаг, æнæгъдаудзинадæй та — йæхæдæг йæхи цæсты гагуыйау.
19. Ныхас у хъомысджын хотых, хиз дзы дæхи æмæ искæй. Дæ ныхасыл фыццаг ахъуыды кæн, уый фæстæ йæ зæгъ «Æнæбындур ныхас дымгæ у». Къаддæр дзур, фылдæр хъус. Дæ ныхасæн бæрнон у.
20. Уарз, хъахъхъæн æмæ дæ бон цас у, уымæн рæсугъд кæн дæ сых, дæ хъæу, дæ горæт, Ирыстон æмæ Уæрæсейы. Сæрыстыр у дæ фыдыбæстæйы æнтыстдзинæдтæй æмæ дæ адæмы намысæй.
21. Ацы Кодексы сæрты ахизæг, ницæмæ йæ дарæг у къуымых, æцæгæлон адæймаг кæнæ, йæ адæмы абоны уавæр нымады кæмæ нæу æмæ йын йæ фидæныл чи нæ мæт кæны, ахæм ницæйаг адæймаг.
Хуыцауы хорзæхтæ æмæ адæмы фарнæй хайджын у!
Ирон лæппуйы кадыл дзурæг фæтк
(Текст райстæуыд ардыгæй: газет «Рæстдзинад», 2011 азы 23 июль)
Дæ хистæрты нымай, хъус сæм.
Иумæйаг ныхасы къаддæр дзур, фылдæр хъусгæ кæн æмæ фылдæр базонай.
Адæймагæн йæ бæрц, йæ хъару баргæ сты йæ зонд æмæ куыстуарзондзинадæй, цы сарæзта, уымæй.
Дæ зæрдыл дар, ды дæ рагон тыхджын æмæ цытджын адæмы фæдон, æмæ дын рæдийыны бар нæй.
Дæ дзырд макуы фæсай.
Æдылыимæ ма быцæу кæн. Нæ дæ бамбардзæн.
Зон æмæ фынджы æгъдау æмбар.
Хæрд æмæ нозтæй бæрц зон.
Хæрнæг æмæ цины фынгтæ æфсæдынæн не сты.
Зон æмæ ма рох кæн дæ мыггаджы уидæгтæ рагфыдæлы онг.
Зон æмæ нымай дæ Фыдыбæстæ æмæ дæ адæмы рагон истори. Уый дын сфидар кæндзæн дæ ныфс, дæ уд, ратдзæн дын хъару.
Тырн дæ мадæлон æвзаг, ирон æгъдæуттæ, ирон кафты æмæ зарыны аивад хуыздæр базонынмæ.
Макуы æппæл дæхицæй, дæуæй зондджындæртæ æмæ хъаруджындæртæ бирæ, æмæ дзы, чи зоны, уыцы рæстæг дæ фарсмæ исчи ис.
Схъæл ныхас «ды та чи дæ?!» бахурх кодта Ирыстоны, æмæ йæ ма кæн, дæхи дзы бахиз.
Цардæмбал æрмæст бакасты рæсугъддзинадæй ма агур, бинонтæ æмæ йæ мыггагæй дæр бафæрс.
Фыдыбæстæ, ныййарджыты æмæ цоты уæйгæнæгæн хатыр нæй!
Ма ’фхæр иннæ адæмыхæттыты, алчидæр сæ у рæсугъд æмæ зынаргъ, куыд Хуыцауы лæвар.
Дунескæнæг Иунæг Стыр Хуыцау, мæгуыр æмæ нæ æгадæй бахиз!
Аллон æфсармы домæнтæ
(Тæлмацгæнæг — dziglo)
Кæддæриддæр æмæ кæмдæриддæр дæ зæрдыл дар, рагон æмæ уæздан адæмы фæдон кæй дæ, æмæ дын æгад митæ кæныны бар кæй нæй.
Зон дæ адæмы æмæ дæ бæстæйы истори, æмæ сын аккаг аргъ кæн. Уыцы зонындзинад фидар кæндзæн дæ мон, бæрзонд кæндзæн дæ зæрдæ, дæтдзæн дын хъару фыдæвзарæнты рæстæджы.
Ма хон дæхи аллон, цалынмæ нæ сахуыр кæнай дæ мадæлон æвзаг, дæ адæмы æгъдæуттæ, кафыны æмæ зарыны аивад.
Иудадзыгдæр кус дæ уæнгдых хъæддыхдæр кæныныл. Дæ кадджын фыдæлты аккаг цæмæй уай, уый охыл архай де ’нæниздзинад фæлтæрын æмæ фидар кæныныл.
Зон æмæ ма рох кæн дæ мыггагвæндаг йæ сæрысуангæй абонмæ. Стыр цыт кæн зæрæдтæн, уæлдайдæр та, цард дын чи балæвар кодта, уыдонæн — дæ мад æмæ дæ фыдæн.
Дæ фыдæлты ахсджиагдæр фæдзæхстæн дæ зæрдæмæ айс: аллоны кад мулкæй ницы хуызы барæн ис. Аллонæн ном кæнынц, Фыдыбæстæйæн цы фæллой радта æмæ йæ сæраппонд цы æхсар равдыста, æрмæст уыдон.
Кæддæриддæр дæ зæрдыл дар, царды мидæг цыфæнды кæнай — хорзæй, æвзæрæй — æппæтæй дæр дæумæ фæстæмæ уæлдайджынтæй кæй раздæхдзысты, уый.
Ныхасы мидæг фылдæр хъус, къаддæр дзур, стæй-иу дæхицæй макуы раппæл. Адæмы ’хсæн ис бирæ ахæмтæ, дæуæй зондджындæр æмæ тыхджындæр чи у.
Дæхи хиз ахæм хъуыдыйæ: «Ды та мæнæй цæмæй лæгдæр дæ?» Ацы зондахаст бирæ фыдбылыз æрхаста Аланыстонæн.
Кæд дæ райгуырæн бæстæ æцæгæй уарзыс, уæд дæ уарзт хъуыддагæй равдис.
Дæхи хиз хылтæ æмæ хъаугъатæй. Æдылыимæ хылгæнгæ æдылыдæр кæныс, зондджыны ныхасмæ байхъусын та йемæ хыл кæнынæй бирæ пайдадæр у.
Фынджы уæлхъус гуыххæл уæвын у аллон æфсармы домæнтæй иу. Цины кæнæ зианы фынг фыдхæрд æмæ фырнозтæн нæу.
Дæхицæн æмкъайæн агур чызг (лæппу), канд йæ уынд æмæ йæ кондмæ гæсгæ нæ, фæлæ йæ зонд æмæ йе ’фсарммæ гæсгæ, йæ бинонты æмæ мыггаджы æгъдаумæ гæсгæ.
Макуы-иу бафхæр кæцыфæнды адæмы хатты кæнæ дины æнкъарæнтæ. Алы адæмтæ дæр сты Хуыцауæй лæвар.
У сæрыстыр æмæ рæстзæрдæ адæймаг. Нæдæр стонг, нæдæр уазал, нæдæр мæлæты тас хъуамæ басæттой дæ ныфс, кæд аллон адæмы æцæг фырт дæ, уæд.
Мæлæтæй тынгдæр тæрс аллон æфсармы домæнтыл къух сисыныл. Хуыцау дæ бахизæд мæгуырдзинад æмæ худинагæй.
Аллон æвзагмæ тæлмацгонд æрцыдис 2011-æм азы февралы.
Алайнаджы кад æмæ намыс
(Тæлмацгæнæг — Сæлбиты Алан)
1. Кæдфæнды йæ дæ зæрдыл дар: ды дæ рагон æмæ кадджын адæмыхатты байзæттаг, уыйадыл дын бар нæй æгады ми бакæнынæн.
2. Ахуыр кæн дæ Фыдыбæсты æмæ фыдæлты ивгъуыд бонтæ – уыцы зонындзинад дын фидар кæндзæн дæ удыхъæд, цыфæнды зындзинады хъару æфтаудзæн, сæрæстыр кæндзæн.
3. Кæд дæхи алайнагыл нымайыс, уæд ахуыр кæн дæ мадæлон æвзаг, фыдæлтыккон æгъдæуттæ.
4. Æрвылбон кус дæ домбайдзинадыл. Фидар кæн де ‘нæниздзинад, цæмæй дæ фыдæлты фарны аккаг уай.
5. Зон æмæ хъуыды кæн дæ мыггаджы — йæ бындурæвæрæгæй абонмæ. Лæггад кæн хистæртæн, уымæй уæлдай та – ныййарджытæн, цард дын чи радта.
6. Æппæтæй ахсджиагдæр дæ зæрдыл дар – алайнагæн йæ кад кæддæриддæр барст цыд хъæздыгдзинадæй нæ, фæлæ йæ лæгдзинадæй, йæ фæллоййæ Фыдыбæстæйы сæрвæлтау.
7. Зон æй – цыфæнды хорздзинад, кæнæ фыдбылыз куы саразай, уæддæр дæхи сæрыл дывæрæй æмбæлдзысты.
8. Ныхас кæнгæйæ фылдæр хъус, къаддæр дзур, хиппæлой ма у. Адæмы хсæн дæуæй барджындæр, зондджындæр æмæ тыхджындæр, æнæмæнг, разындзæн.
9. Дæхи алкæмæй уæлдæр ма æвæр. Уыцы цыбырзонд бирæ хатт бын кодта Аланыстон. Кæд дæ Фыдыбæстæ уарзыс, уæд æй хъуыддагæй равдис, иннæтæн аргъ кæнын зон.
10. Дæхи хъаугъайæ дард хæсс. Æнæзондимæ быцæугæнгæйæ, дæхæдæг дæр фæхъуаг уыдзынæ, зондджын адæймагмæ та пайда у байхъусын.
11. Гуыбындзæл ма у – нæ фыдæлтæм уымæй æгаддæр ницы уыд. Цины æмæ зианы фынгтæ æдзæлгъæд хæрд æмæ нозты тыххæй арæзт не рцæуынц.
12. Дæхицæн цардæмбал æвзаргæйæ æрмæст хæрзконддзинадмæ ма кæс, фæлæ йын йæ миддуне бамбар, базон йæ фыдæлты, йæ бинонты фарн æмæ намыс.
13. Æдæймаджы макуы бафхæр æндæр адæмыхаттæй, кæнæ æндæр диныл хæст кæй у. Алы адæймаг дæр Хуыцауы сфæлдыст у.
14. Барджын æмæ рæстзæрдæ у. Æххормаг, уазал æмæ мæлæты тас дæу хъуамæ ма ‘рсæттой, кæд алайнаг дæ, уæд.
15. Мæлæтæй фылдæр дæхи хъахъхъæн ацы æгъдæуттæ фехалынæй. Иунæгкадджын Хуыцау дæ бахизæд æгаддзинадæй.